Efektif Faiz Oranı Nedir?

1.000 TL’lik tasarrufunuzu bankada 1 yıllığına değerlendirmek istediğinizi varsayalım. Nominal faiz oranının 1 yıl vade için %11, 6 aylık vade için %10 olduğu durumu dikkate alalım. Bu noktada aklınıza şöyle bir soru gelebilir. Acaba paramı 1 yıllık vadede mi yatırsam, yoksa 6 ay vadeyi tercih edip iki dönemli bir yatırım mı gerçekleştirsem? Bazılarınızın aklına 1 yılsonunda 110 TL faiz geliri elde etmek yerine, tabii ki ilk altı ayın sonunda 100 TL ikinci altı ayın sonunda da 100 TL toplamda 200 TL’lik faiz gelirini tercih etmek gelebilir. Ancak burada büyük bir yanlış vardır. Mevduat faiz oranları yıl cinsinden ifade edilir. Hesaplamalarımızı yapalım.

A seçeneği: 1 yıl vadeli hesap açıldığında;

Anapara * (1 + Faiz Oranı)^{Dönem Sayısı} 

            1.000 * 1,1 ¹= 1.110 TL (Faizi hesaplayıp anaparaya ekleyerek de bulabilirsiniz.)

Para bir yılın sonunda 1.110 TL’ye çıkmaktadır.

B seçeneği: 2 defa 6 ay vadeli hesap açıldığında;

Bu seçenekte ilk altı ay için faiz hesaplanacak sonrasında bulunan faiz tutarı anaparaya eklenip ikinci altı aylık dönem için hesaplama yapılacaktır. Tablodan da görüleceği üzere ilk altı ayda faiz tutarı 50 TL olmaktadır. Bu faiz anaparaya eklenir sonra da ikinci altı aylık dönemin faizi hesaplanır. İkinci dönemin faiz tutarı da 52,5 TL’dir. İkinci altı aylık dönemde faizin daha yüksek olmasının nedeni bileşik faizdir. İkinci altı aylık dönemde elde edilen 52,5 TL’lik faizin 50 TL’si anaparanın faizi 2,5 TL’si ise önceki dönemde elde edilen faizin faizidir. Böylece toplamda 102,5 TL faiz geliri elde edilecek ve para 1.102,5 TL’ye ulaşacaktır.  

	6. Ayın Sonunda	12. Ayın Sonunda
Faiz	1000 * 0,10 * 6/12 = 50	1.050 * 0,10 * 6/12 = 52,5
Anapara + Faiz	1.050	1.102,50

Söz konusu hesaplamayı bileşik faiz formülü ile yapmak istediğimizde, ilk önce yıllık faiz olan %10’u ikiye bölerek 6 aylık faiz oranını bulmamız gerekir.

Dönem faiz oranı (6 aylık faiz oranı) = %10 / 2 = %5 olarak bulunur.

            1.000 * 1,05² = 1.102,50 TL

Bu hesaplamada da para bir yılın sonunda 1.102,50 TL'ye çıkmaktadır.

Artık hangi seçeneğin daha avantajlı olduğunu kolayca değerlendirebiliriz. A seçeneğinde yıllık %11, B seçeneğinde yıllık %10,25 (102,5/1.000) oranında faiz geliri elde edilmektedir. A seçeneğinde yılsonunda anapara 1.110 TL’ye çıkmakta, B seçeneğinde ise 1.102,5 TL’ye çıkmaktadır. Dolayısıyla tercih edilmesi gereken A seçeneğidir.

B seçeneğinde yıllık faiz oranı % 10 olmasına rağmen %10,25 oranında faiz geliri elde edilmiş olduğunu görmekteyiz. Yatırımcı bu süreçte nominal olarak %10,25 oranında faiz geliri elde etmiştir. Bu durum bileşik faiz etkisinden kaynaklanmaktadır. Şayet %10 faiz oranından bir yıllık bir hesap açılmış olsaydı nominal faiz oranı %10 olurdu. Yani yılda bir kez faizlendirme yaptığımızda sonuç aynı çıkardı. Bir yıldaki faizlendirme sayısı arttıkça daha yüksek oranlarda faiz geliri elde edildiğini görebiliriz.

           

            Bileşik faiz etkisinin bir sonucu olarak bir yatırımdan elde edilen gerçek faiz oranına efektif faiz oranı denir. Bileşik faiz etkisi dönem sayısının birden fazla olması durumunda ortaya çıkar. Dolayısıyla yılda bir kez faizlendirme yapıldığında nominal faiz oranının efektif faiz oranına eşit olduğu görülür. Yılda birden fazla faizlendirme yapılması halinde efektif faiz oranı nominal faiz oranından daha yüksek olmaktadır. Aynı zamanda faizlendirme sıklığı artıkça efektif faiz oranı da artar.

Efektif faiz oranı nasıl hesaplanır?

Efektif faiz oranını bulmak için yukarıda verilen tablodaki hesaplamaları yapıp sonuca ulaşabiliriz. Ancak bu zahmetli bir yoldur.

Efektif Faiz Formülü

 

Efektif faiz formülü ile hızlıca sonuca ulaşılabilir. Farklı faizlendirme sayıları için efektif faiz oranları aşağıdaki tabloda bulunmaktadır. Yılda bir kez faiz hesaplanacaksa bu bir yıl vadeli hesap açtırmak demektir. Bu durumda efektif faiz oranı nominal faiz oranına eşittir. Burada hesaplama yapmaya aslında gerek yoktur. Matematiksel olarak sonuca nasıl ulaşıldığı görülebilmesi için hesaplanmıştır. Efektif faiz oranı bileşik faiz etkisini ortaya koyduğu için, bileşik faiz de etkisini birden fazla dönemde gösterdiğinden dolayı sonuç böyledir.

Tablodan görüleceği üzere faizlendirme sıklığı artıkça efektif faiz oranı da artmaktadır. Bu noktada en mantıklı gelen tabii ki hesabınıza günlük faizlendirme yapmaktır diye düşünülebilir. Ancak burada üç noktaya dikkat etmek gerekir.

1.      Uygulamada bankalar yukarıdaki örnekte olduğu gibi farklı vadeler için farklı faiz oranları teklif etmektedirler. Dolayısıyla en doğru kararı vermek için her seçeneğin efektif faiz oranını hesaplamak gerekmektedir.

2.      Burada faiz oranlarının değişmeyeceğini varsayarak bu hesaplamayı yapmaktayız. Ancak uygulamada her dönem farklı bir faiz oranı karşımıza çıkabilmektedir.

3.      Vade kararını verirken dikkate almamız gereken bir diğer faktör gelir vergisi kesintisi başka bir ifade ile stopajdır. Zira stopaj oranları farklı vadeler için değişebilmektedir.

Türk Lirası mevduat hesapları 6 aya kadar %15, 1 yıla kadar %12, 1 yıldan uzun vadelerde %10 oranında stopaja tabidir. Stopaj etkisini de bu hesaba dâhil edelim. Bunun için 2017 yılı Şubat ayında Türkiye’nin en büyük bankalarından birinin verilerine bakalım. 3 aylık faiz oranı %8,5 yıllık faiz oranı ise %9,25’dir. İlk önce stopajı dikkate almadan hesaplamamızı yapalım.

3 aylık vade için efektif faiz oranı %8,77 çıkmaktadır. Bu oran yıllık nominal faizden düşüktür. Dolayısıyla bu seçenek avantajlı değildir. Stopaj oranlarını dikkate aldığımızda karşılaştırdığımız iki oran arasındaki fark artacaktır. Çünkü 1 yıllık vadede stopaj daha düşüktür. Nominal faiz oranından stopaj kesintisini yaptığımızda net nominal faiz oranını buluruz. Buna göre 3 aylık vade için net nominal faiz oranı %7,23 iken 1 yıllık vade için %8,14’dür.

Net Nominal Faiz = Nominal Faiz - (Nominal Faiz * Stopaj) 

3 aylık vade için;

Net Nominal Faiz = %8,5 - (%8,5 * %15) = %7,23

1 yıllık vade için;

Net Nominal Faiz = %9,25 - (%9,25 * %12) = %8,14

Efektif faiz oranını stopajı dikkate alarak hesapladığımızda 3 aylık vadenin efektif faiz oranı %7,43 çıkmaktadır. Bir yıllık vade de ise %8,14’dür. Bir yıllık vadeden daha düşük stopaj kesintisi yapılıyor olması, bu seçeneğin avantajlı durumunu daha da artırmıştır. Uzun vadeli faiz oranlarının daha yüksek olmasının (her zaman böyle olmasa da) ve devletin uzun vadeli mevduata daha düşük stopaj uygulamasının nedeninin, tasarruf sahiplerini uzun vadeli yatırım yapmaya teşvik etmek için olduğu belirtilebilir.