Bankaların temel faaliyeti mevduat toplayıp kredi vermektir. Başka bir ifade ile kredilerin finansmanında mevduat kullanılır. Bankalar yurt dışından sendikasyon ve seküritizasyon kredileri vasıtasıyla yine tahvil ve bono gibi finansal araçlar ile borçlanarak kaynağa ulaşır. Ancak bankaların temel kaynağı mevduattır.
Aşağıda yer alan grafikte 2010 yılından 2019 Haziran ayına kadar olan süreçte Türk Bankacılık Sektörünün kredi mevduat oranları yer almaktadır. Haziran 2019 itibariyle Türk Bankacılık Sektörünün kredi mevduat oranı %112’dir. Yani bankalar topladıkları mevduatın 1,12 katı kredi (100 TL mevduata karşılık 112 TL kredi) kullandırmışlardır. Kredi mevduat oranı 2010 yılı itibariyle %80’nin altında iken 2012 yılı itibariyle %100’ü aşmıştır. Kredi mevduat oranı en yüksek %124’e kadar yükselmiştir. Ekonomideki yavaşlama ile birlikte banklar daha ihtiyatlı davranmış, kredi mevduat oranı %112’ye kadar gerilemiştir. Ancak %112 oranının da yüksek olduğunu belirtelim.
Bankalar Türk Lirası veya yabancı para cinsinden mevduat toplarken kredilerinde de yine TL veya yabancı para kullanabilir. Ancak yabancı para ile kredi kullandırma imkânları bazı düzenlemelerden dolayı sınırlandırılmıştır. Örneğin bireysel kredilerde yabancı para kullanılamaz. Bu düzenleme başta Japon Yeni olmak üzere dövize endeksli konut kredilerinde yaşanan sorunlardan sonra ortaya konmuştur. Bize göre de insanın geliri hangi türden ise o şekilde bir borçlanmaya gitmelidir. TL geliri olan TL ile borçlanmalıdır. TL gelir elde ederken dövizle borçlanılıyor dövizdeki hızlı yükselişler sonunda borcunu ödeyemeyip bir şekilde devlete fatura çıkıyorsa ki genelde böyle oluyor, devletin bu düzenlemesini de yerinde bulmak gerekir. Bu tür düzenlemelerin de etkisiyle bankalar döviz kredisi kullandırmakta zorlanırken diğer taraftan topladıkları mevduatın yarısından fazlası döviz cinsindendir. Yaşanan dolarizasyon süreci daha fazla açık pozisyonda faaliyet göstermeye itmektedir.
Yukarıda yer alan grafikte Türk Bankacılık Sektörünün kredi mevduat oranı TL ve yabancı para cinsinden ayrı ayrı gösterilmektedir. Grafikten görüleceği üzere Haziran 2019 itibariyle bankalar topladıkları dövizlerin %84’ünü krediye dönüştürürken, topladıkları TL mevduatın %145’i oranında TL kredi kullandırmışlardır.
Banka türleri itibariyle bakıldığında da Haziran 2019 itibariyle kredi mevduat oranı mevduat bankalarında %105, katılım bankalarında ise %72’dir. Katılım bankalarında kredi mevduat oranı daha ılımlı bir seyir izlerken mevduat bankalarında hızlı bir artış süreci yaşanmıştır. Günümüzde bankaların daha fazla kredi kullandırarak ekonomiye destek olmaları konuşulduğu bir ortamda bu bağlamda mevduat bankalarının ekonomiye daha fazla destek verdiği belirtilebilir. Bankacılık sektörünün tamamında kredi mevduat oranı %112 iken mevduat ve katılım bankalarının her ikisinin de bu oranın altında kalması kafalarda soru işareti bırakabilir. Sektörümüzde üçüncü bir tür olarak kalkınma ve yatırım bankaları da bulunmaktadır. Bu bankaların mevduat toplama yetkileri bulunmazken kredi verebilmektedir. Durum bundan kaynaklanmaktadır.
BDDK bankaları sahiplik açısında da yerli özel yabancı ve kamu olmak üzere üçe ayırmaktadır. Kredi mevduat oranını bu sınıflamaya göre ele alırsak %134 ile kamu bankaları başı çekmektedir. Haziran 2019 itibariyle yerli özel bankalarda kredi mevduat oranı %103 iken, yabancı bankalarda %94’dür. Kredi mevduat oranı yerli ve özel bankalarda benzer ve ılımlı bir seyir izlerken kamu bankalarında hızlı bir artış yaşanmıştır.