Faizler Neden Arttı?

Gelirin tüketilmeyen kısmına tasarruf adı verilir. Tasarruflar yastık altında kaldığı sürece ne tasarruf sahibine ne de bir başkasına faydası olur. Hatta enflasyonu dikkate alırsak, tasarruflarını yastık altında tutanların satın alma güçleri azalır. Böyle bir zarara maruz kalmamak için tasarruflar finansal kuruluşlarda değerlendirilir. Tasarrufların gelir getirecek alanlara aktarılmasına yatırım adı verilir. İnsanlar, tasarruflarını yastık altında sakladıklarında gerçekleşene benzer bir zarara maruz kalmamak için, enflasyon oranının üzerinde bir getiri elde etmek isterler. Örneğin, yatırımınız değerinde %10 artış yaşandığı bir dönemde, enflasyon oranı da %10 olarak gerçekleşiyorsa satın alma gücünüzde bir artış olmayacaktır. Evet, tutarsal bir artış söz konusudur ancak mal ve hizmetlerin fiyatları da aynı oranda arttığı için satın alma gücünüz değişmeyecektir. İnsanların tüketim yerine tasarrufu tercih etmelerinin bir sebebi de, ileride daha fazla tüketebilme isteğidir. Bu da yatırımın getirisindeki artışın, enflasyon oranından daha fazla olması ile mümkündür.

İnsanların tasarruflarını değerlendirdikleri kurumların başında bankalar gelir. Buradaki temel araç da mevduattır. Tasarruf sahipleri bankalarda mevduat hesabı açtırdıklarında mudi olarak adlandırılır. Mudiler de her yatırım sahibi gibi yatırımlarının artış hızının enflasyon oranının üzerinde olmasını ister. Yani satın alma güçlerini artırmak isterler. Belirli bir dönemde elde edilen getiriyi enflasyon oranından arındırıldığında, başka bir ifade ile yatırımcının satın alma gücündeki artışa reel faiz veya reel getiri adı verilir. “Yüksek Olan Faiz mi?” başlıklı yazımda aşağıda bulunan grafik ile mevduatın reel faizinin her zaman pozitif olmadığını ortaya koymuştuk. Yani tasarruflarını mevduata yatıran mudilerin satın alma güçleri bazen artmış, bazen de azalmıştır. Yatırımdaki amaca her zaman ulaşılamamıştır. Hatta 2009 yılından bu yana baktığımızda mudilerin satın alma güçlerinin çoğunlukla azaldığını söyleyebiliriz. Aynı zamanda son yıllara baktığımızda reel faizin pozitif olduğu dönemlerde de çok yüksek olmadığını görüyoruz. Bu durum doğal olarak tasarruf sahiplerini başka yatırım alanlarına yönlendirmiş veya harcamalarını artırmasına sebep olmuştur. Mevduatın reel getirisinin negatif olmasından dolayı harcamaların artmış olması geçmiş yıllarda enflasyon oranını düşüremememizin nedenlerin başlarında gelmektedir.

Reel faizlerin negatif düzeylerde veya pozitif de olsa düşük düzeylerde seyretmesinin nedeni, faizlerin düşük olmasından ziyade enflasyonun yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Aşağıda yer alan grafikte yıllık enflasyon oranları yer almaktadır. Son iki ay bir miktar düşüş gösterse de, enflasyonun %12’ye dayandığı son aylarda tasarruf sahipleri satın alma güçlerini artırabilmek için mevduata daha yüksek faiz talep etmektedirler. Dolayısıyla yükselen enflasyon oranının faizleri artırdığını söylemek doğru olur.   

Tasarruf sahiplerinin bankalarda döviz cinsinden açtırdıkları hesaplara döviz tevdiat hesabı adı verilmektedir. Son yıllarda TL mevduatta çoğunlukla reel olarak kaybeden tasarruf sahipleri, çözümü tevdiat hesaplarında bulmuştur. Böylece hem faiz geliri hem de döviz kurlarının TL karşısında değer kazanmasıyla birlikte satın alma güçlerini artırmaya çalışmışlardır. Aşağıda yer alan grafik bu durumu göstermektedir. Bankacılık sektöründe döviz cinsinden açılan hesapların toplam mevduat içindeki oranı %30’lu seviyelerden %45’e kadar yükselmiştir. Mudilerin bu tercihi karşılık bulmuş, ilgili süreçte döviz kurları TL karşısında önemli ölçüde değer kazanmıştır. Bu değer kazancına tasarruf sahiplerinin döviz talebi de şüphesiz etki etmiştir. Böylece TL mevduattan elde edilecek gelirden çok daha fazlasını döviz tevdiat hesaplarından kazanmışlardır. Bu durumun her geçen gün daha fazla farkına varılması döviz talebini de artırmıştır. Tasarrufların döviz cinsinden tutulmaya başladığı bu tür süreçlere dolarizasyon adı verilmektedir. Bu durum ekonomi açısından sağlıklı bir durum değildir. Aynı zamanda bankaların kur riskini de artırmaktadır. Bankalar son dönemde bu durumu tersine çevirmek için TL mevduat faizlerini döviz tevdiat faizlerinden daha çok artırıp, tasarruf sahiplerini TL mevduata yönlendirmeye çalışmaktadırlar.     

Bankaların TL mevduat faizleri, enflasyon oranına yenildiği için, tasarruf sahiplerinin döviz tevdiat hesaplarına yöneldiğini söylemiştik. Bankalar aynı oranda dövizle kredi veremedikleri için, bu durum bankaların kur riskini artırmıştır. Sonrasında bankalar bu riski azaltabilmek için TL mevduat faizlerini artırarak, tüm vadeler için ağırlıklı ortalamaya bakıldığında, %12’nin üzerine çıkarmışlardır. Enflasyon oranı artarak reel faizi azaltıyor hatta negatif seviyelere düşürüyor, böylece tasarruf sahipleri doğal olarak daha yüksek faiz talep ediyorlar. Yani son aylarda faiz oranlarını artıran temel sebep artan enflasyon oranıdır. Enflasyon oranları düşmedikçe faizlerin geri gelmesini beklemek gerçekçi bir yaklaşım değildir.

Mevduat faizlerinin artması bankaların maliyetinin artması demektir. Bankalar artan maliyetleri karşılayıp karlılıklarını devam ettirebilmek için kredi faiz oranlarını artırmışlardır. Böylece artan enflasyon oranı hem mevduat, hem de kredi faiz oranlarını artırmıştır. Son aylarda görece yüksek faiz oranlarından borçlanan firmaların, ilerleyen dönemlerde bunu fiyatlarına yansıtmaya başlayacaklarını düşünebiliriz. Bu durum enflasyon oranının gerilemesini frenleyecek, belki de tekrardan artışa geçmesine neden olabilecektir. Evet, önce yüksek enflasyon faiz oranlarını artırıyor, artan faiz oranları da enflasyonun artmasına neden olabiliyor. Alın size kısır bir döngü.

Son dönemde yavaşlayan ekonomik büyümeyi artırabilmek için Kredi Garanti Fonu devreye sokulmuştur. KGF sağladığı kefaletle işletmelere destek vermekte, onların banka kredilerine ulaşmalarını mümkün kılmaktadır. Şüphesiz bu durum büyüme üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. KGF, son aylarda bankacılık sektöründe yaklaşık 200 milyar TL’lik kredi artışını beraberinde getirmiştir. KGF kredilerinin etkisiyle son aylarda bankacılık sektörünün kredileri mevduatlarından daha fazla artmaktadır. Bankalar sadece yüksek enflasyondan değil, artan kredi talebini karşılayabilmek adına da mevduat faizlerini artırmışlardır.

Özetle;

Faiz oranlarını artıran temel neden, artan enflasyon oranıdır. KGF kredileri de işin tuzu biberi olmuştur. 

İpin ucu kaçtığında ekonomiyi dengeye oturtmak kolay olmamaktadır. Sonuç alabilmek için ise bazı bedeller ödemek gerekmektedir. Son zamanlarda büyümeyi toparlayabilmek için mali disiplini feda ediyoruz. Enflasyonu düşürebilmek için de görece yüksek faiz veriyoruz. %12 düzeylerindeki faiz oranı Türkiye’de yaşayanlar için pek yüksek değilse de, enflasyon oranının %1’li düzeylerde olduğu gelişmiş ülkelerde yaşayanlar için oldukça yüksektir. Yabancı yatırımcı yüksek faiz için ülkemize gelmekte, bu durum döviz kurlarını baskılayarak enflasyonu düşürmemize imkân tanımaktadır.

Büyüme için mali disiplini kaybetmeyi, enflasyon için yüksek faiz ödemeyi göze alıyoruz. Sonrasında da bozulan mali disiplini ve yüksek faizin oluşturduğu tahribatı ortadan kaldırmak için çalışacağız…

Belirli bir yaşa kadar para için sağlığın, sonra da sağlık için paranın harcandığını anlatan söylem veya karikatür aklınıza gelmiş olabilir. Benzerlik de yok değil.