Son günlerde mevduat ve kredi faizlerindeki artış şikâyet konusu olmakta. Evet, mevduat ve kredi faizleri arttı ancak yüksek sayılır mı? Öyleyse sadece faizler mi yüksek? Enflasyon ne alemde? Bu yazıda söz konusu sorulara cevap arayalım.
Aşağıda yer alan grafikte 2007 yılından bu yana ticari bankalarda TL üzerinden açılan vadeli hesaplara uygulanan faiz oranları yer almaktadır. Merkez Bankası verilerinden derlediğim grafikte 1 aya, 3 aya, 6 aya, 1 yıla kadar ve 1 yıl ve daha uzun vadeli olarak bir sınıflandırma yapılmaktadır. Grafikte toplam olarak yer alan veri, tüm vadeler için TL üzerinden açılan vadeli hesapları göstermektedir. Mevduat faiz oranları Eylül 2008’de Lehman Brothers isimli yatırım bankasının iflası ile patlak veren küresel finans krizi sonrasında ciddi bir düşüş sürecine girdiği görülmektedir. Bu durum dünyadaki eğilime paralel bir şekilde gerçekleşmiştir. Ancak mevduat faiz oranları 2013 yılının İlkbaharında en düşük seviyesine ulaşmıştır. Mayıs 2013’de %5’den daha düşük faiz oranları ile vadeli mevduat hesaplarının açıldığı görülmüştür. O dönemden bugüne ise mevduat faiz oranları artış göstermiştir. Son dönemde ise mevduat faiz oranlarının artışı hızlanmış 2009 yılından bu yana olan en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Döviz cinsinden açılan vadeli (Döviz Tevdiat Hesabı, DTH) mevduat hesaplarında faiz oranlarında da benzer bir durum söz konusudur. Ancak son zamanlarda bankalar açık pozisyonlarından ve döviz kurlarındaki dalgalanmalardan dolayı, kur riskini azaltabilmek için DTH faiz oranlarını, TL mevduat hesaplarına göre daha az artırarak, mudileri TL hesaplara yönlendirmeye çalışmışlardır. Bu durum ilgili yazımda analiz edilmiştir.
Yukarıdaki yer alan mevduat faiz oranları brüttür. Yani bu oranlardan stopaj kesintisi yapılmaktadır. Stopaj oranı 2013 yılından önce tüm vadeler için %15 iken, 2013 yılı itibariyle 6 aya kadar %15, 1 yıla kadar %12 ve 1 yıldan uzun vadelerde %10 olarak uygulanmaya başlanmıştır. Stopaj kesintisi yapıldıktan sonra kalan oran mevduat sahiplerinin (mudi) yatırımlarındaki nominal artışı göstermektedir. Net faiz oranı diyeceğimiz bu oran mudilerin servetindeki net artışı göstermektedir. Örneğin net faiz oranı %10 ise bankaya yatırılan 100 TL, 1 yıl sonra 110 TL’ye ulaşacak demektir. Daha önce de belirttiğimiz üzere bu artış nominal bir artıştır. Başka bir ifade ile mudilerin yatırım tutarları artmıştır. Satın alma güçlerinin artıp artmadığının anlaşılması için enflasyon oranını bu orandan arındırmak gerekmektedir. Böylece reel faiz oranı bulunacaktır. Zira tasarruf sahipleri satın alma güçlerini artırma beklentisi ile vadeli mevduat hesabı açtırmaktadırlar. Diğer taraftan bankalarda açılan vadeli mevduat hesaplarının önemli bir kısmı 3 aya kadar vadelidir. Yani mevduatın önemli bir kısmından %15 oranında stopaj kesintisi yapılmaktadır. Detay için ilgili yazıya bakılabilir.
Mudilerin satın alma güçlerindeki artışı görmek için TL üzerinden (Toplam) açılan tüm hesapları dikkate alıp, %15 stopaj kesintisi yaptıktan sonra aşağıda yer alan grafiği elde etmekteyiz. Aynı zamanda enflasyon oranları da grafikte bulunmaktadır. Ancak reel getiriyi görebilmek için enflasyon oranları bir yıl gecikmeli olarak grafikte yer almaktadır. İlgili dönemde bankalarda vadeli mevduat hesabı açtıran mudilerin satın alma güçlerinin her zaman artmadığı görülmektedir. Dönem dönem mevduat hesabından elde edilen kazançtan daha fazlasının, enflasyon tarafından eritildiğini görmekteyiz. Ancak ilgili dönemin çoğunda mevduat faiz oranları beklendiği üzere enflasyon oranlarının üzerindedir. Merkez Bankasının 12 ay sonrası için enflasyon beklentisi %8,32’dir. Grafikteki son 12 ay için %8,32’e ulaşacak bir indirim her ay aynı miktarda gerçekleştirilmiştir.
Aşağıda yer alan grafikte 2007 yılından günümüze mevduat hesaplarının reel faiz oranları yer almaktadır. Küresel finans krizinden önce reel faizin oldukça yüksek olduğunu görüyoruz. Ocak 2007 - Haziran 2017 arasında ise reel faiz ortalamada yaklaşık olarak %1 civarındadır. Yani bankalarda mevduat hesabı açtıran mudilerin satın alma güçleri yılda %1 düzeyinde artmış bulunmaktadır. Mevduata 100.000 TL’ye kadar devlet güvencesi olduğu dikkate alınırsa, riski düşük olan bu yatırım aracından %1 reel getiri sağlamak makul görülebilir. Ancak reel faizin dönem dönem negatif düzeylere ulaştığı da görülmektedir. Bu durum mudilerin yatırım tutarlarının arttığı ancak satın alma güçlerinin azaldığı anlamına gelmektedir. Bu durum tasarruf sahiplerinin mevduat hesaplarına eskisi kadar rağbet etmemelerini beraberinde getirmiştir. Reel faiz oranı 2016 yılının Mart ayında bu yana negatiftir. Beklentiler dâhilinde enflasyonun kademeli olarak 1 yıl sonra %8,32 düzeylerine ineceği varsayımıyla pozitife dönecektir. Dolayısıyla mevduat sahiplerinin yüksek faiz geliri elde ettiğini söylemek pek doğru değildir.
Son dönemde mevduat faiz oranları artmış ancak yükselen enflasyondan dolayı tasarruf sahiplerinin satın alma güçleri artmamıştır. Enflasyon beklentiler dâhilinde düşerse, tasarruf sahipleri reel bir kazanç sağlamaya başlayacaklardır. Sağlanacak reel kazancın da yüksek değil makul olacağını belirtmek gerekir. Dolayısıyla şikâyet edilmesi gereken yüksek enflasyon oranıdır. Tespit doğru yapılırsa çözüme daha kolay ulaşılır.
Mevduat faiz oranlarının neden arttığı ve kredi faizlerine olan yansımasını da sonraki yazımda değerlendireyim.
Yazilarinizdan müstefidiz,size de müteşekkiriz.
YanıtlaSilİlginiz için ben de size teşekkür ederim.
SilDünyada ortalama enflasyon yıllık %1.6 biz de enflasyon %11-12 , neden çünkü hükümet faiz yüksek diyerek yanlış soruya doğru cevap arıyor, hani bir laf var nereye gideceğini bilmeyen gittiği yerden de birşey anlamaz buyrun size politikacının ekonomi mantığı !
YanıtlaSilFaiz ve enflasyondan şikayet eden karar alıcılar, gayrimenkul rantını bitirmediği sürece yumurta ve tavuk ilişkisine sadece bakarlar. Söylemleri hiç bir anlam ifade etmez. Rant nasıl arttırılır yerine,eğitimli işgücünden girişimci nasıl yaratılır sorusuna cevap bulmaları lazım. Süre kısa,demokrasi, hukuk, eğitimin vasıfsızlaştığı ortamda faiz gayrimenkul rantını bitirir. Sonrada milyon dolarlık mülk aldığını sananlar ellerinde bu mülkün ödeme tablosuyla kara kara düşünürler.
YanıtlaSil